To obowiązkowe elementy wyposażenia ołtarza, dlatego ich wygląd zobowiązuje. Lichtarze mają się wyróżniać, ponieważ podtrzymują zapaloną świecę – mistyczny symbol kontaktu i jedności człowieka z Bogiem. Oto jak zmieniał się ich wygląd i dlaczego są ważnym dodatkiem ołtarza.
Każde miejsce w blasku świec wygląda zupełnie inaczej, w tym ołtarz. Wnętrze kościoła nabiera dzięki temu mistycznego klimatu. Do dziś w świątyniach występują lichtarze ołtarzowe, które przed wynalezieniem lampy naftowej były powszechnie używane. Pierwsze świeczniki pojawiły się wraz z wynalezieniem świec, jeszcze w czasach przedrzymskich. Lichtarze zdobiły także dwory, zamki i pałace, ale i domy zwykłych ludzi, choć prezentowały skromniejszą wersję. Dziś świeczniki są wyszukaną dekoracją i praktycznym stojakiem, który chroni przed zachlapaniem wosku i przewróceniem się świecy.
Jakie są rodzaje lichtarzy?
Lichtarz ma podstawę (stopę), trzon oraz profitkę (górną miseczkę) z kolcem do wbicia świecy. Wykonuje się go z materiałów niepalnych – mosiądzu, brązu, miedzi i stali, choć zdarzają się również lichtarze ze szkła, porcelany i fajansu. Świeczniki na jedną świecę są klasycznymi lichtarzami, które zdobią ołtarze, chociaż wśród nich znajdują się również dwuramienne, trzyramienne o czteroramienne wersje. Menory z kolei to siedmioramienne lichtarze stosowane raczej w religiach judaistycznych.
Lichtarz ołtarzowy – jak wyglądał dawniej?
Najstarsze lichtarze na ołtarz były odlewane z brązu lub mosiądzu i cechowały się surową, monumentalną formą. Zachowane eksponaty mają koliste stopy, wsparte na trzech nóżkach w postaci lwich łap. Cylindryczne trzony są rozczłonkowane pierścieniami, a zwieńczenie stanowią profitki z masywnymi kolcami. Niekiedy pojawiają się uproszczone elementy ornamentyki gotyckiej.
Ołtarzowy lichtarz w okresie baroku prezentuje natomiast kolisty zarys stopy, pozbawionej nóżek i członowania trzonów. Popularne stały się warianty rzeźbiarskie, pokryte złotem. Pojawiły się również świeczniki srebrne, mosiężne i cynowe, o tralkowych trzonach i trójściennych masywnych cokołach, wspartych na kulistych nóżkach. Ścianki cokołu o urozmaiconym wykroju naroży, zdobione były reliefową dekoracją w postaci główek anielskich, medalionów i motywów ornamentalnych typowych dla aktualnej fazy rozwoju sztuki barokowej. Ten typ lichtarza był wytwarzany także w następnym stuleciu.
Lichtarz ołtarzowy dziś
Masywne lichtarze z czasem nabrały lekkości. Ich powierzchnię wyróżniają aktualnie subtelne ornamenty. Uspokojenie formy nastąpiło w pod koniec XVIII wieku, gdy do głosu doszedł klasycyzm – był to powrót do klarownych podziałów świecznika. Stopa ma kolisty lub kwadratowy rzut, trzony są zazwyczaj gładkie, a ornament oszczędny. Niektóre wersje wciąż prezentują mocną inspirację stylami historycznymi i czerpią z repertuaru form wypracowanych przez poprzednie epoki.
Dziś lichtarze ołtarzowe wykonuje się głównie z miedzi, chociaż dużą popularnością cieszą się wersje niklowane oraz pokryte złotem lub srebrem. Są z reguły niższe niż świeczniki pod paschał, które umieszcza się przy ołtarzu. Ich elementem dekoracyjnym jest podstawa, ale zdarza się, że miseczka (profitka) ma odmienny kształt, np. kwiatu. Produkty zabezpiecza się specjalnym werniksem, który nie tylko chroni materiał przed korozją i niszczeniem, ale dodatkowo nadaje lichtarzowi połysk. Taka powłoka chroni go również przed osadzaniem się kurzu.
